OSMANLI DEVLETİ'NDE
YENİLEŞME VE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ
Her imparatorluk yükseliş dönemini yaşadığı gibi bu sürecin sonunda dağılma dönemi de yaşamıştır. Osmanlı'da bu dönemi yaşamış devlet hızla çöküşe giderken devlet adamları çözüm arayışını hızlandırmıştır.Yeniden devleti eski gücüne döndürme çabaları olduysa da başarı sağlanamamıştır.
OSMANLI DEVLETİ'NDE ISLAHATLARI ;
- XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI
- XVIII YÜZYIL ISLAHATLARI
- XIX. YÜZYIL ISLAHATLARI
XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri
Osmanlı Devleti'nde kurumsal yozlaşmalar XVII.y.y.da belirginleşmeye başlamış, bu duruma tepki olarak isyanlar ortaya çıkmıştır. Hükümdarların ülkenin kötüye gidişini sonlandırma arzusu bazı ıslahatların yapılmasına sebep olmuştur.
XVII. yüzyıl ıslahatlarının genel özellikleri şunlardır.
- Ülkenin kötüye gitme gerekçeleri hakkında raporlar hazırlatılmıştır.
- Sorunların sebebi araştırılmadığı için kalıcı çözümler üretilememiştir.
- Kişilere bağlı kalmış, devlet politikası haline dönüştürülememiştir.
- Askeri alanda yapılan düzenlemelere öncelik verilmiştir.
- Bu dönem yapılan yeniliklerde Batı etkisi görülmez.
XVII. YÜZYIL ISLAHATÇILARI
I.AHMET
- Osmanlı veraset sisteminde değişiklik yaparak Ekber ve Erşed yasasını getirmiştir.
KUYUCU MURAT PAŞA
- I.Ahmet Döneminde sadrazamlık yapmıştır.
- Celali isyanlarını şiddet yoluyla bastırmıştır.
GENÇ OSMAN
- Saray dışından bir hatunla evlenerek saray kadınlarının egemenliğine son vermeye çalışmıştır.
- Şeyhülislamın fetva verme dışındaki yetkilerini kısıtlamıştır.
- İlk kez Yeniçeri Ocağını kaldırmaya çalışmıştır.
IV. MURAT
- Merkezi otoriteyi güçlendirmek için gece sokağa çıkma yasağı getirmiş, içki ve tütün yasağı getirmiştir.
- Saray kadınlarını yönetimden uzaklaştırmıştır.
- Bu dönemde Katip Çelebi ve Koçi Bey tarafından duraklamanın sebeplerini anlatan çalışmalar yapmıştır.
TARHUNCU AHMET PAŞA
- Osmanlı Devleti'nin gelir ve giderlerini hesaplayarak ilk kez denk bütçe hazırlamıştır.
KÖPRÜLÜLER DÖNEMİ
- Köprülü Mehmet Paşa'dan itibaren saraya şartlar sunarak sadrazamlığı kabul etmişler.
XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARI
- Batılılaşma hareketleri bu dönemde başlamıştır.
- Askeri, teknik, idare, eğitim, kültür, sanat, mimari alanlarda Batılılaşma hareketleri görülmüştür.
- Islahatlarda radikal değişiklik eğilimi baş göstermiştir.
- Yenilik hareketlerinde Batılı uzman ve hocalardan faydalanılmıştır.
- Islahatlar isyanlarla kesintiye uğramıştır.
LALE DEVRİ (1718-1730)
- Pasarofça Antlaşması ile başlayıp Patrona Halil İsyanı’na kadar geçen süreye Osmanlı Devleti Tarihi’nde Lale Devri denmiştir.
- Lale Devri'nde yapılan ıslahatlarda, ilk kez Avrupa örnek alınmıştır.
LALE DEVRİ ISLAHATLARI
- İbrahim Müteferrika tarafından ilk kez matbaa kurulmuştur.
- İlk kez itfaiye teşkilatı kurulmuştur.
- İlk kez Avrupa’ya geçici elçiler gönderilmiştir.
- Doğu klasikleri tercüme edilmiştir.
XVIII. YÜZYIL ISLAHATIÇILARI
I.MAHMUT
- İlk kez Avrupa'nın askeri üstünlüğü kabul edildi.
- Fransa'dan gelen Kont Dö Bonnevale, müslüman olarak Ahmet Paşa (Humbaracı) adını almıştır.
- Batı tarzı ilk askeri ve teknik okul Hendeshane açılmıştır.
- Frasnsa'ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirmiştir.
III.MUSTAFA
- Devlet ilk kez iç borçlanmaya(esham senetleri) gitmiştir.
- Mühendishane-i Bahr-i hümayun (deniz mühendishanesi) kuruldu.
I.ABDÜLHAMİT
- Ulufe alım satımı yasaklanmıştır.
- Cülus bahşişi kaldırılmıştır.
- İstihkam okulu açılmıştır.
III.SELİM (NİZAM-I CEDİT DEVRİ)
- Meşveret(danışma) Meclisi kurularak bu kurumdan lahiyalar(raporlar) istenmiştir.
- Avrupa'da ilk daimi elçilikler açılmıştır.
- Yerli malı teşvik edilmiştir.
- Nizam-ı Cedit adlı ordu kurmuş, bu ordunun masrafları için İrad-ı cedit hazinesi oluşturmuştur.
- Mühendishane-i Berri hümayun (kara mühendishanesi) kurulmuştur.
- III.Selim dönemi, Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona ermiştir.
XIX. YÜZYIL ISLAHATLARI
- Avrupalı devletlerin azınlık haklarını bahane ederek Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasını engellemek, azınlık haklarını koruyacak yenilikler yaparak azınlıkların devletten kopmasını engellemek.
- Rusya'nın, Boğazlar üzerinden Akdeniz'e inmesine engellemek için Avrupa'nın yardımını sağlamak.
- Islahatlar yaparak Batı'ya yetişmek için bu dönemde ıslahatlar yapılmıştır.
XIX. YÜZYIL ISLAHATÇILARI
II.MAHMUT
- Divan kaldırıldı yerine nazırlıklar kuruldu.
- Ayanlık ve tımar kaldırıldı, memur maaşa bağlandı.
- Müsadere kaldırıldı.
- Kıyafet düzenlemesi yapıldı.
- Yeniçeri ocağı kaldırıldı.(vakayı hayriye)
- Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kuruldu.
- İlköğretim İstanbul'da zorunlu hale getirildi.
ABDÜLMECİD
- Osmanlı'nın ilk bankası Bank-ı Dersadet kuruldu.
- Kırım Savaşında ilk dış borç alındı.
- Erkek öğretmen okulu (Darül muallim) açıldı.
- Posta nezareti kuruldu.
ABDÜLAZİZ
- Avrupa'ya gezi düzenleyen ilk padişahtır.
- Mecelle bu dönemde yazılmaya başlanmıştır.
- Çiftçiye kredi için "memleket sandıkları" kurulmuştur.
- Kız öğretmen okulu (Darül Muallimat), Darülfünun ve Mekteb-i Sultani açıldı.
- Çırağan ve Beylerbeyi yapıldı.
ABDÜLHAMİD
- Muharrem kararnamesiyle Duyun-u Umumiye kuruldu.
- Osman Hamdi Bey tarafından Sanay-i nefise açıldı.
- İstanbul arkeoloji müzesi açıldı.(Asar-ı Atika)
- Şişli Etfal açıldı.
OSMANLI DEVLETİ'NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ
- Sened-i İtifak'ın imzalanması(1808)
- Tanzimat Fermanın ilanı (1839)
- Islahat Fermanı(1856)
- I.Meşrutiyet'in ilanı(Kanun-i Esasi)(1876)
- II. Meşrutiyet'in ilanı(1908)
SENED-İ İTTİFAK
- Ayanlar ile II. Mahmut arasında imzalanan sözleşmedir.
- Ayanlar vergilerin toplanmasına ve asker toplanmasına yardım edecektir.
- Osmanli tarihinde ilk kez padişah yetkileri bir belgeyle sınırlandırıldı.Bu nedenle ilk demokratikleşme hareketi olarak kabul edilmiştir.
- Avrupa'nın ya da Avrupa da çıkan ayrılıkçı fikir akımlarının etkisi yoktur.
TANZİMAT FERMANI(1839)
- Müslüman-gayrımüslim eşitliği sağlamaya çalışılarak azınlıkların devletten kopması engellenmeye çalışılmıştır.
- Mısır isyanında Avrupa'nın desteği sağlanmak istenmiştir.
BAZI MADDELERİ:
- Müslüman - gayrimüslim herkes kanun önünde eşit olacak.
- Vergiler herkesten gelirine göre alınacak.
- Mahkemeler herkese açık olacak, kimse yargılanmadan cezalandırılamayacak.
- Herkes mal mülk edinilebilecek, müsadere kaldırılacak.
- Herkesin can ve mal güvenliği sağlanacak.
- Askerlik vatani görev sayılacak, gayrimüslimler de askerlik yapacak.
- Padişah da kanunlara uyacak.
Tanzimat Fermanı ile toplumsal alanda eşitlik sağlamaya çalışılarak kanun üstünlüğü kabul edilmiştir.Kulluk sistemi kaldırılmış, padişahın yargı yetkisi kısıtlanmıştır.
Müsadere sisteminin kaldırılmasıyla özel mülkiyet önündeki engel kaldırılmıştır.
ISLAHAT FERMANI(1856)
Tanzimat Fermanının devamı niteliğinde olan ferman, toplumsal alanda eşitliği sağlamaya yönelik olmasına rağmen gayrimüslimlere ayrıcalık da getirmiştir.
İLANIN NEDENLERİ:
- Kırım Savaşı sonunda imzalanan Paris Anlaşması'nda Avrupalı devletlerin yardımını almak.
- Azınlık isyanlarını önlemek ve azınlıkların devletten kopmasını engellemek.
İÇERİĞİ:
- Yasalar gayrimüslimlerin kendi dillerine çevrilebilecek, mahkemelerde herkes kendi dinine göre yemin edebilecek.
- Gayrimüslimler il genel meclislerine üye olabilecek.
- Gayrimüslimler cizye ve haraç vergisi ödemeyecek.
- Gayrimüslimler nakdi bedel karşılığı askere gitmeyebilecek.
I.MEŞRUTİYET (1876)
İLAN EDİLME NEDENLERİ:
- Osmanlı Devleti'nin dağılmasını önlemek.
- Jöntürklerin padişahı etkilemesi.
- Tersane (İstanbul)konferansında Osmanlı Devleti aleyhine karar alınmasını engellemek.
MEŞRUTİYETİN İLANIYLA YAŞANAN GELİŞMELER
- İlk kez anayasa ilan edilerek (Kanun-i esasi) anayasal döneme geçilmiştir.
- İlk kez Mebusan Meclisi açılmış, böylece sınırlı da olsa halk devlet yönetimine katılmış.
- Padişahın yetkileri anayasayla sınırlandırılmıştır.
- İlk kez parlamentolu döneme geçilmiştir.
- Padişah, Mebusan Meclisini kapatma yetkisine sahiptir.
- Padişahın sansür ve sürgün hakkına sahiptir.
II.MEŞRUTİYET
İLANIN NEDENLERİ:
- Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasına engel olmak
- Osmanlı Devleti'nin parçalanmasının önüne geçmek
- İngiltere ve Rusya'nın Reval konferansında Osmanlı Devleti'ni paylaşma kararı alması
- İttihat ve Terakki'nin Osmanlı halkını, Osmanlıcılık fikri etrafında birleştirme isteği ilanı hızlandıran sebeplerdir.
- Bulgaristan 1908 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir.
- Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna Hersek'i topraklarına katmıştır.
- Yunanistan Girit'i ilhak etmiştir.
- Osmanlı Devleti'nde ilk kez çok partili hayata bu döneme geçilmiştir.